The Pearl That Broke Its Shell bóc tách hai giai đoạn lịch sử của Afghanistan.
Một: diễn ra những năm đầu thế kỷ 20, khi chế độ quân chủ còn tồn tại, khi Afghan vẫn là con cờ trên “Bàn cờ lớn” giữa Liên Xô và Anh. Đó là thời kỳ đất nước bắt đầu đón nhận những làn sóng đổi mới đầu tiên, do những vị vua có tư tưởng canh tân mang tới. Họ hướng về Châu Âu, họ xây dựng đường sá và trường học, họ bắt đầu có cái nhìn mới và trao những quyền tự do mới cho người phụ nữ – những người đã bị kìm kẹp quá lâu bởi sự hà khắc của Đạo hồi và xã hội Afghan.
Một: diễn ra vài năm sau vụ khủng bố 11 tháng 9, khi những người lính ngoại quốc hiện diện trên đường phố Kabul, khi người dân Afghan đã dần quên bộ mặt của hoà bình sau nhiều năm dài chiến trận. Đây là thời kỳ mà chính phủ kiểm soát các vùng rời rạc của đất nước và đối mặt với hàng loạt các vấn đề: nghiện ngập, tham ô, cướp bóc, tàn sát… Và bất chấp những quyền tự do ít ỏi người phụ nữ giành được qua thời gian, tới lúc này, người phụ nữ Afghan lại thấy mình bị cùm sâu dưới gông xiềng lề thói.
The Pearl That Broke Its Shell kể câu chuyện của hai người phụ nữ sống vào hai giai đoạn lịch sử ấy.
Shekiba – cô gái bị huỷ hoại một nửa khuôn mặt, cô gái với cái tên có nghĩa là “món quà” và hệt như cái tên, cô bị trao đi đổi lại trên tay biết bao người. Cha mẹ, anh chị em đều qua đời, Shekiba bị bà nội mang ra gán nợ, sau đó lại bị chủ nợ biến thành lễ vật dâng lên nhà vua và trở thành một người lính gác nửa nữ-nửa nam.
Rahima – cô bé sinh ra trong gia đình năm chị em gái, cô bé có người cha nghiện ngập và người mẹ bất lực bị gia đình chồng phỉ nhổ vì không sinh được cho chồng dù chỉ một đứa con trai. Rahima phải thực hiện cái tập tục mà rất nhiều gia đình Afghan không-con-trai thực hiện: làm một bacha posh.
Một bacha posh nghĩa là một bé gái giả trai.
Người dân Afghan mang tư tưởng trọng nam khinh nữ nặng nề. Một người vợ không sinh được con trai nối dõi bị coi như phế vật và người đàn ông có quyền cưới thêm vợ mới để sinh được nhiều con trai nhất có thể. Nhưng đối với gia đình không đủ điều kiện, người mẹ sẽ biến một đứa con gái của mình thành con trai. Đứa bacha posh có quyền hành xử như con trai – tức là được tự do đi lại trên phố (trong khi chị em gái nó thì không được phép, hoặc chỉ được khi có thành viên nam trong nhà hộ tống), được đến trường, được chơi đùa, được nhìn thẳng vào mắt người đối diện khi giao tiếp…
Nhưng, đứa bé gái không được làm bacha posh mãi mãi. Nó đổi về làm con gái khi đủ tuổi lấy chồng. Với Rahima, đó là lúc cô bé lên mười hai.
Mười hai tuổi, bị gả cho một gã thủ lĩnh quân địa phương tuổi đã ngoại tứ tuần. Mười hai tuổi, bị gả chồng cùng hai người chị, một mười ba, một mười bốn. Mười hai tuổi, Rahima thành đàn bà.
Rahima tức giận khi nghĩ rằng tất cả những năm tháng được hưởng chút đặc quyền, cùng những kiến thức hiếm hoi cô bé được học ở trường cuối cùng vẫn không giúp cô thay đổi naseeb – định mệnh của cô. Cô vẫn là một đứa con gái và vẫn bị chà đạp dưới gót giày của chồng, của mẹ chồng, của những vợ khác nơi nhà chồng…
Lối thoát nào cho Rahima?
Đó là khi câu chuyện của Shekiba cộng hưởng và tạo ra tiếng vọng nơi câu chuyện Rahima. Đó là khi Rahima học được rằng, giống như cụ cố Shekiba của cô, cô cũng là một viên ngọc trai bị ép chặt trong lớp vỏ cứng và nếu cô muốn một cuộc đời tốt hơn, nếu cô muốn sống, cô phải tự mình phá vỡ lớp vỏ ấy mà thoát ra ngoài.
Cuốn tiểu thuyết, đứng từ góc nhìn của hai người phụ nữ, lột tả sâu sắc và trần trụi những nỗi đau cả về thể xác lẫn tinh thần mà nhiều thế hệ phụ nữ nơi xã hội Afghan phải chịu đựng: những lằn roi, những lời nhục mạ, những cung cách đối xử mang nặng thành kiến,… Người đọc phải ngạc nhiên trước những tư tưởng khủng khiếp đã ăn sâu bén rễ trong lòng Afghan và những câu chuyện bàng hoàng là hệ quả của những tư tưởng ấy.
Cuốn sách là tiểu thuyết đầu tay của nữ tác giả Nadie Hashimi. Cha và mẹ Hashimi sinh ra và lớn lên tại Afghanistan vào cái thời kỳ mà như bà mô tả: một Afghan rất khác với Afghan người ta thấy ngày nay, một Afghan có những người phụ nữ diện các bộ cánh Âu châu nơi thủ đô chứ không phải Afghan dưới thời Taliban và những tấm burqa. Chồng Hashimi sinh tại Afghanistan, ông là con một tướng lĩnh quân đội thời Xô Viết vẫn kiểm soát đất nước; cha ông đã vận dụng mọi mối quan hệ để đưa gia đình sang Mỹ. Người đọc rồi sẽ thoáng bắt gặp những chi tiết này về cuộc đời và về đất nước Afghan của tác giả trong The Pearl That Broke Its Shell – một câu chuyện mà theo lời bà chia sẻ:
“Đây là câu chuyện tôi buộc phải kể. (…) Tôi viết câu chuyện này để chia sẻ về cuộc đời những người phụ nữ Afghan, chia sẻ chúng dưới dạng một tác phẩm hư cấu được gây dựng trên nền móng của hàng nghìn viên gạch sự thật.”
